Türkiye Türkçesinde bitki adları
Sait Faik’in bir sözü vardır: “Çiçek ve balık adlarını bilmeyen, hikâye yazamaz.” Buradaki çiçek kavramı, aslında bütün bitkiler için geçerlidir. Bitkilerin hayatımızda ne denli önemli bir yere sahip olduğunu hepimiz biliriz. Bitki adları bir milletin hayal gücünün derinliğini, kıvrak zekâsını, tabiata bakış açısını ve hayatı kavrayış biçimini ortaya koyan dil hazineleridir. Türkçede bitki adlarının önemli bir yeri vardır. Faydaları sayılamayacak kadar çok olan bitkiler, dilimizde sözvarlığı açısından geniş yer tutmaktadır. “Türkiye Türkçesinde Bitki Adları” adlı kitabımızın konusunu, bitki adlarının etimolojik-morfolojik yapısı ve bitkileri adlandırma yolları oluşturmaktadır. Bu çalışmada basit, türemiş ve birleşik yapılı bitki adları anlam ve şekil özelliklerine göre etraflıca incelenmiştir. Bunun yanında, bitki adlarının aldığı yapım ekleri ayrı bir bölüm olarak sunulmuştur. Bu ekler “isimden isim yapma, isimden fiil yapma, fiilden fiil yapma, fiilden isim yapma ekleri” başlıkları altında ele alınmıştır. Yine bu bölümde türemiş bitki adlarının yanı sıra, birleşik bitki adlarının aldığı yapım ekleri de gösterilmiştir. Eserin hazırlanmasına Sözlük kısmından başlanmıştır. Taranan kaynaklarda geçen bitki adları fişlenmiş ve ilk olarak Türkiye Türkçesi Bitki Adları Sözlüğü oluşturulmuştur. Aynı bitki adı için farklı eserlerde geçen çeşitli tanımlar birleştirilmiş ve bunlardan tek bir tanım elde edilmiştir. Sözlük kısmında, tanımların yanı sıra bitki adlarının etimolojik yapısı, Türkiye Türkçesi ağızlarındaki varyantları ve faydalanılan kaynaklar da verilmiştir. Ancak bazı bitki adlarının kaynağı tespit edilemediği için, bunların kökenleriyle ilgili bilgi verilememiştir. Birleşik yapılı bazı bitki adlarının ayrı ya da bitişik yazımı konusunda kaynaklar arasında farklı yazılışlara rastlanmıştır. Bu tür durumlarda söz konusu kelimelerin TDK Türkçe Sözlük’teki yazılışları esas alınmıştır. Türk diline ve kültürüne katkı sağlayacağını düşündüğüm bu eserin Etnobotanik, Ekoloji, Eczacılık gibi alanlarla uğraşan bilim adamları için de faydalı olacağını; bitkiler konusunda hazırlanacak çalışmalara kaynaklık edeceğini umuyorum. Elinizdeki eser, 2007 yılında Prof. Dr. Mustafa ARGUNŞAH’ın danışmanlığında Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalında doktora tezi olarak savunulmuştur. Kitabı basıma hazırlarken, tezimizi yeniden gözden geçirme ve tespit ettiğim eksiklikleri düzeltme fırsatım oldu. Doktora tezimin savunması esnasında, bir hocamız “tavşanekmeği” bitkisinin tezde yer almadığını tespit etmiş ve bunun nedenini sormuştu. Ben de basılı kaynaklarda bu bitkiye rastlamadığımı söylemiştim. Bu vesile ile “tavşanekmeği” bitkisini de kitabımıza eklemiş olduk.